แพลงก์ตอนพืช

    ผลการศึกษาแพลงก์ตอนพืชทั้งหมดในรอบปี พบแพลงก์ตอนพืชทั้งหมด 3 ดิวิชั่น (Division) 6 ชั้น (Class) 16 อันดับ (Order) 35 วงศ์ (Family) 81 สกุล (Genus) โดยในเดือนตุลาคม 2559 พบแพลงก์ตอนพืชทั้งหมด 3 ดิวิชั่น (Division) 6 ชั้น (Class) 16 อันดับ (Order) 30 วงศ์ (Family) 69 สกุล (Genus) เดือนกุมภาพันธ์ 2560 พบแพลงก์ตอนพืชทั้งหมด 3 ดิวิชั่น (Division) 6 ชั้น (Class) 14 อันดับ (Order) 30 วงศ์ (Family) 68 สกุล (Genus) และเดือนมิถุนายน 2560 พบแพลงก์ตอนพืชทั้งหมด 3 ดิวิชั่น (Division) 6 ชั้น (Class) 13 อันดับ (Order) 26 วงศ์ (Family) 64 สกุล (Genus) โดยแพลงก์ตอนทั้งหมดที่พบในหนองหาร แสดงดังตารางที่ 3

    แพลงก์ตอนพืชกลุ่มเด่นที่พบเป็นจำนวนมากและพบได้ในทุกสถานีศึกษา ได้แก่ แพลงก์ตอนพืชสาหร่ายสีเขียว (Division Chlorophyta) ในกลุ่มเดสหมิด (Desmids) ซึ่งเป็นแพลงก์ตอนพืชที่มีลักษณะโดดเด่นเฉพาะตัว คือ เซลล์ที่มีรูปร่างเหมือนกันแบ่งออกเป็น 2 ส่วน (Semi-cell) และมีรอยคอดระหว่างเซลล์ มีทั้งเป็นเซลล์เดี่ยว และต่อยาวเป็นเส้นสาย ชอบอาศัยอยู่ในแหล่งน้ำที่มีคุณสมบัติเป็นน้ำอ่อน และสามารถบ่งชี้ถึงคุณภาพแหล่งน้ำที่ดีได้ ตัวอย่างเดสหมิดที่พบในหนองหารปริมาณมาก ได้แก่ Desmidium, Hyalotheca, Staurastrum และ Cosmarium เป็นต้น แพลงก์ตอนอีกสกุลที่มีปริมาณมากและพบได้ในทุกสถานี ได้แก่ Peridinium ซึ่งอยู่ในกลุ่มไดโนแฟลเจลเลต (Dinoflagellates) มีลักษณะเซลล์สองซีกบนล่างมีแผ่นผนังเซลล์เหมือนเกราะหุ้มรอบตัว และสามารถใช้บ่งบอกคุณภาพแหล่งน้ำที่มีค่อนข้างดี มีธาตุอาหารปานกลางได้

    ความหนาแน่นของแพลงก์ตอนพืชที่พบในแต่ละสถานีศึกษา ในเดือนตุลาคม 2559 พบว่า พื้นที่ที่มีปริมาณแพลงก์พืชมากที่สุด ได้แก่ สถานี NH9 NH4 และ NH5 ตามลำดับ โดยพบความหนาแน่ 18,422 13,614 และ 6,949 หน่วย (เซลล์หรือโคโลนี) ต่อลิตร ตามลำดับ (ตารางที่4) โดยลักษณะเฉพาะของพื้นที่เหล่านี้ที่ทำให้มีแพลงก์ตอนพืชอยู่มากได้แก่ การเป็นอ่าวที่เปิดกว้างและมีน้ำที่ค่อนข้างนิ่ง มีพรรณไม้น้ำขึ้นอยู่เป็นจำนวนมาก ซึ่งพรรณไม้น้ำเหล่านี้เป็นแหล่งอาศัยชั้นดีให้กับแพลงก์ตอนพืชในกลุ่มเดสหมิดหลายสกุลที่ดำรงชีวิตแบบยึดเกาะ ในทางตรงกันข้าม พื้นที่ที่มีปริมาณแพลงก์ตอนพืชน้อยที่สุดได้แก่ สถานี NH11 มีความหนาแน่นของแพลงก์ตอนพืชเพียง 206 หน่วยต่อลิตรเท่านั้น ซึ่งถือว่าน้อยมากเมื่อเปรียบเทียบกับพื้นที่อื่นๆ รอบหนองหาร สถานี NH11 อยู่ในบริเวณปากน้ำพุงที่มีน้ำไหลเข้าสู่หนองหารตลอดปี น้ำที่ไหลลงมาพร้อมกับตะกอน และพื้นท้องน้ำที่ค่อนข้างราบเรียบไม่มีพรรณไม้น้ำหนาแน่น ทำให้แพลงก์ตอนที่ไหลลงมาจากลำน้ำพุงมีไม่มากนัก และถูกผลักดันให้ล่องลอยออกนอกพื้นที่ตามกระแสน้ำ

    ในเดือนกุมภาพันธ์ 2560 พบว่าพื้นที่ที่มีปริมาณแพลงก์ตอนพืชมากที่สุด ได้แก่ สถานี NH6 โดยพบความ หนาแน่น 13,830 หน่วย (เซลล์หรือโคโลนี) ต่อลิตร (ตารางที่ 5) ซึ่งเป็นสถานีเดียวที่มีแพลงก์ตอนมากกว่า 10,000 หน่วยต่อลิตรขึ้นไป ซึ่งภาพรวมของความหนาแน่นแพลงก์ตอนพืชในเดือนกุมภาพันธ์ 2560 จะน้อยกว่า ในเดือนตุลาคม 2559 ค่อนข้างชัดเจน เนื่องจากในเดือนกุมภาพันธ์ซึ่งเป็นฤดูแล้ง โอกาสในการพัดพาธาตุอาหารพืชลงสู่หนองหารจะมีน้อยกว่าในเดือนตุลาคมซึ่งเป็นช่วงฤดูฝนตอนปลาย ในส่วนของแพลงก์ตอนพืชชนิดหลัก ยังคงเป็นกลุ่มเดสหมิด แต่กลุ่มไดโนแฟลกเจลเลตกลับลดลงไปอย่างมากในเดือนนี้

    เดือนมิถุนายน 2560 แพลงก์ตอนกลุ่มหลักยังคงเป็นเดสหมิด แต่พบว่ากลุ่มไดโนแฟลกเจลเลตกลับมามีปริมาณมากอีกครั้ง (ตารางที่ 6) อีกกลุ่มที่โดดเด่นขึ้นมาได้แก่แพลงก์ตอนพืชใน Class Euglenophyceae ซึ่งในการศึกษาครั้งที่ผ่านมาจะพบในปริมาณที่น้อย แต่ในเดือนมิถุนายนกลับพบว่ามีประชากรของ Euglena และ Phacus อยู่หนาแน่นโดยเฉพาะในสถานี NH5 บ้านแป้น ซึ่งมีปริมาณมากรองจากไดโนแฟลกเจลเลต ทำให้สถานี NH5 มีปริมาณแพลงก์ตอนพืชในภาพรวมมากที่สุดในเดือนนี้ ขณะที่สถานี NH11 น้ำพุง ยังคงมีปริมาณแพลงก์ตอนพืชน้อยที่สุดจากอิทธิพลของการไหลของน้ำ

    เมื่อพิจารณาองค์ประกอบทางชนิดของแพลงก์ตอนพืชที่พบในแหล่งน้ำหนองหาร เดือนตุลาคม 2559 โดยเปรียบเทียบจำนวนสกุล (Genus) ในแต่ละกลุ่มดิวิชั่น (Division) แล้วนั้น พบว่ากลุ่มสาหร่ายสีเขียวใน Division Chlorophyta มีจำนวนสกุลที่พบมากที่สุดถึง 46 สกุล (ร้อยละ 66.67) รองลงมาได้แก่ Division Chromophyta 17 สกุล (ร้อยละ 24.63) และสุดท้ายคือ Division Cyanophyta 6 สกุล (ร้อยละ 8.70) ซึ่งโดยทั่วไปแล้วแพลงก์ตอนพืชกลุ่มสาหร่ายสีเขียวนั้นมีความสำคัญในแหล่งน้ำจืดมากกว่าแพลงก์ตอนพืชในกลุ่มอื่น ในขณะที่สัดส่วนเชิงปริมาณของแพลงก์ตอนในแต่ละดิวิชั่นนั้น ก็เป็นไปในทิศทางเดียวกัน โดย Division Chlorophyta มีจำนวนเซลล์ของแพลงก์ตอนพืชมากที่สุดถึง ร้อยละ 71.14 รองลงมาได้แก่ Division Chromophyta ร้อยละ 24.63 และสุดท้ายคือ Division Cyanophyta พบจำนวนแพลงก์ตอนพืช เพียงร้อยละ 4.43 เท่านั้น

    ในเดือนกุมภาพันธ์ 2560 สัดส่วนองค์ประกอบทางชนิดและปริมาณเป็นไปในทิศทางเดียวกับในเดือนตุลาคม 2559 โดยกลุ่มสาหร่ายสีเขียวใน Division Chlorophyta มีจำนวนสกุลที่พบมากที่สุดถึง 46 สกุล (ร้อยละ 67.65) รองลงมาได้แก่ Division Chromophyta 13 สกุล (ร้อยละ 19.12) และสุดท้ายคือ Division Cyanophyta 9 สกุล (ร้อยละ 13.23) ขณะที่สัดส่วนเชิงปริมาณพบว่า Division Chlorophyta มีจำนวนเซลล์ของแพลงก์ตอนพืชมากที่สุดถึง ร้อยละ 92.28 รองลงมาได้แก่ Division Chromophyta ร้อยละ 6.36 และ Division Cyanophyta พบจำนวนแพลงก์ตอนพืชเพียงร้อยละ 1.36 โดยสัดส่วนเชิงปริมาณของ Division Chromophyta ที่ลดลงไปมากเนื่องจากการหายไปของกลุ่มไดโนแฟลกเจลเลตนั่นเอง

    ในเดือนมิถุนายน 2560 สัดส่วนองค์ประกอบทางชนิดยังเหมือนกับในเดือนตุลาคม 2559 และ กุมภาพันธ์ 2560 คือมีสาหร่ายสีเขียวเป็นกลุ่มหลัก โดยพบ 46 สกุล (ร้อยละ 71.87) รองลงมาได้แก่ Division Chromophyta 11 สกุล (ร้อยละ 17.19) และสุดท้ายคือ Division Cyanophyta 7 สกุล (ร้อยละ 10.94) ขณะที่สัดส่วนเชิงปริมาณพบว่าแพลงก์ตอนพืชสกุล Peridinium ซึ่งเป็นกลุ่มไดโนแฟลกเจลเลต มีปริมาณมาก ในสัดส่วน ร้อยละ 45.94 ตรงข้ามกับแพลงก์ตอนกลุ่ม Desmids ที่มีปริมาณลดลงอย่างชัดเจน ซึ่งสามารถ สะท้อนให้เห็นคุณภาพน้ำที่ต่ำลงกว่าเดือนอื่นๆ ทั้งนี้อิทธิพลของแสงเป็นปัจจัยที่สำคัญมากในการดำรงชีวิต และแพร่พันธุ์ของแพลงก์ตอนพืชซึ่งต้องใช้แสงในกระบวนการสังเคราะห์พลังงานสู่เซลล์ ด้วยอิทธิพลของฤดูกาลที่ทำให้เกิดความขุ่นของน้ำ ทำให้แสงสามารถส่องลงไปในน้ำได้ในปริมาณน้อย แพลงก์ตอนพืชในกลุ่มที่มักแพร่กระจายได้มากในน้ำที่ใสจึงไม่สามารถเพิ่มปริมาณได้

    ในกรณีของสาหร่ายสีเขียวแกมน้ำเงินสกุล Microcystis ซึ่งเป็น Cyanobacteria ที่อยู่รวมกันเป็น กลุ่ม (colony) เป็นสกุลที่พบได้ทั่วไปในแหล่งน้ำนิ่งและเมื่อมีธาตุอาหารในแหล่งน้ำที่สมบูรณ์ก็จะเกิดการสะพรั่ง (bloom) ทำให้มีปริมาณมากจนน้ำเปลี่ยนสีไป และเป็นสกุลที่สร้างสารพิษ เรียกว่า microcystin ซึ่ง เป็นพิษต่อตับ โดยเฉพาะชนิด Microcystis aeruginosa นอกจากนี้ยังมีสาหร่ายสีเขียวแกมน้ำเงินที่สร้างสารพิษอยู่อีกหลายชนิด อย่างไรก็ตามพบว่าตลอดช่วงเวลาที่ทำการศึกษา พบสาหร่ายพิษกลุ่มดังกล่าวในปริมาณที่ค่อนข้างน้อย และมักพบเป็นกลุ่มโคโลนีเล็กๆ เท่านั้น ซึ่งอาจทำให้ความเข้มข้นของสารพิษจากความหนาแน่นของสาหร่ายดังกล่าวยังไม่ส่งผลกระทบต่อการใช้ประโยชน์ของน้ำในหนองหาร